Furtka do innego świata.

...miejsce nieczyste...Śmierć - nieczysta, ale święta...

Wejście na cmentarz jest w przenośni furtką do innego świata.

Oddanie szacunku temu, który się rozstał z nami,  to jeden z wielkich zbożnych uczynków. 

,,Cmentarze są bowiem obrazem historii. Ich dzieje są także zwierciadłem przemian postawy wobec śmierci, stąd z wyglądu miejsc pochówku odczytywać można losy nie tylko jednostek, ale także wielkich zbiorowości i ich kultur.,,

Książę Konstanty, panujący w Księstwie Łowickim, podarował  morgę gruntu nieopodal wsi Zagórze, z przeznaczeniem na założenie cmentarza . Cmentarz ostatecznie powstał w 1829 lub 1830 r. Wówczas to do Dozoru Bożniczego w Łowiczu przyłączono okoliczne osady, w których zamieszkiwali Żydzi, m.in. Bolimów. Powierzchnia cmentarza wynosiła 1,86 ha,  został ogrodzony ceglanym murem.

Do dzisiaj ,zachowało się około 400 nagrobków, najstarszy z istniejących pochodzi z 1831 r.

Wiarę w życie po śmierci spotyka się w wielu religiach,  jej znaczenie dla religii żydowskiej, zgodnie z naukami  wielkich mędrców, jest bardzo odmienne w porównaniu do innych wyznań.

 ,,dom uroczystego zgromadzenia wszystkich żyjących, dom życia, dom grobów, dom świata,,

W Polsce powszechnie przyjęte jest wywodzące się z języka niemieckiego słowo ,,kirkut”. ,,Kirchhof = dziedziniec kościelny, na którym chowano zmarłych .W różnych rejonach naszego kraju możemy usłyszeć też nazwy: „kierkow”, „kerchoł” czy też określenie „okopisko”.Cały teren cmentarza winien być ogrodzony murem lub płotem, a jeśli nie było to możliwe , jego granice należało oznaczyć rowem lub wałem ziemnym, stąd jedna z polskich nazw „okopisko”

Tradycyjnie, miejsce pochówku powinno być oznaczone nagrobkiem, który ma nie tylko zabezpieczać zwłoki przed zbezczeszczeniem , ale także wskazywać teren rytualnie nieczysty, na który nie mogą wstępować Koheni.

Zgodnie z tradycją żydowską, nie wolno chować dwóch osób w tym samym miejscu, jak również nie wolno po kilkudziesięciu latach uważać miejsca pochówku za nadające się do ponownego zagospodarowania. Nadrzędna zasada mówi: jeśli ktoś został pogrzebany, to grób jest nienaruszalny na wieki, bowiem ciało zmarłego zamienia się w proch i czeka na przyjście Mesjasza, który wzbudzi je do życia. Kiedy  zabrakło miejsca, na stare kwatery nasypywano dwumetrową warstwę ziemi, aby pochówki mogły odbywać się z nienaruszalnością uprzednio złożonych zwłok. Prawo żydowskie stanowi, że ziemia przykrywająca grób należy do zmarłego i nie może być w żadnym stopniu usuwana, ponieważ wywoływałoby to niepokój zmarłego, a sam akt uznany byłby za jego okradanie. Zgodnie z obyczajem, pobożny nie powinien spoczywać obok złoczyńcy. Samobójców chowano pod płotem, a odszczepieńców od wiary – za płotem. W środowiskach tradycyjnych zwyczaj ten zachował się aż do czasu II wojny światowej.

W przeszłości pogrzeb odbywał się w dniu zgonu (przekładano go na później w przypadku niektórych świąt, między innymi Szabatu)W XIX w. władze wydały przepisy nakazujące dokonywanie pochówków z kilkudniowym opóźnieniem.

Obrzędy żałobne zamyka ostatecznie modlitwa Kadisz.

Pogrzeb żydowski - zdjęcie ze zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego

Cmentarz żydowski w Łowiczu –  znajdujący się przy ul. Łęczyckiej

- korona – symbol najczęściej odnoszony do pobożności zmarłego lub do faktu, że stał on na czele rodziny, gminy bądź innej grupy osób, która pozbawiona została teraz swojego przywódcy, czyli „swej korony”,.....lwy – symbol odnoszący się bezpośrednio do pokolenia Judy, którego geneza sięga do błogosławieństwa udzielonego przez patriarchę Jakuba swoim dwunastu synom. Powiedział Jakub do swego syna Judy: Judo, młody lwie, [...] jak lew czai się, gotuje do skoku, do lwicy podobny. Na nagrobkach oprócz tekstu, który informuje, kim była osoba zmarła, możemy napotkać także przedstawienia symboliczne. Najczęściej są to płaskorzeźby wieńczące epitafia, spełniające funkcję dekoracyjną bądź też posiadające treść symboliczną

- dłonie ułożone w geście błogosławieństwa – spotykane są wyłącznie na nagrobkach mężczyzn, oznacza to, że mężczyźni z tych rodzin pochodzili z rodu Kapłanów (ha-Kohen), czyli potomków brata Mojżesza arcykapłana Aarona.

- dzban i misa – umieszczane wyłącznie na nagrobkach mężczyzn, którzy pochodzili z pokolenia Lewiego (ha-Lewi),osób pełniących funkcje pomocników podczas modlitw. Do ich zadań należało między innymi czytanie w synagodze Tory oraz obmywanie rabinom rąk, do czego używano dzbana i misy.

- świecznik – spotykany wyłącznie na nagrobkach kobiet.

- płaskorzeźba dłoni wyciągniętej w stronę skarbony pojawia się z reguły na grobach kobiet, można przyjąć, że symbol ten stanowi także nawiązanie do hymnu "Kobieta doskonała" ("Eszet Chajil") z Księgi Przysłów 31: "Żonę doskonałą któż znajdzie? (....) Otwiera dłoń dla ubogiego, ręce wyciąga dla biedaka".

Korona - wyjaśnienie tego symbolu tkwi w cytacie z Pirke Awot: "Są trzy korony: korona Prawa, korona kapłaństwa i korona władzy, ale korona dobrego imienia stoi wyżej od nich wszystkich". Płaskorzeźbę tą umieszcza się zatem między innymi na grobach rabinów czy osób darzonych dużym szacunkiem.

Do Łowicza, miasta zamożnego, mającego ludność o kulturze jak na owe czasy dość wysokiej, zawsze chętnie przybywali kupcy z różnych stron świata, ale szczególnie na słynne jarmarki. . Pomiędzy przybyszami nie brakowało i Żydów, ale co do nich było pewne zastrzeżenie w przepisach miejskich:

„Aby zaś oszukania w podatku nie było, sędzia jarmarczny ma obrać chrześcijanina wiarogodnego i jednego dobrze zaleconego żyda, obmyśliwszy mu nagrodę, często kazać rewidować bóżnicę i gospody, gdzie żydzi stawiają”

Spieszyli tu wówczas Anglicy, Bawarczycy, Francuzi, Niemcy, Ormianie, Turcy, Wołosi; dążyli i Grecy z całymi stosami bakali korzeni, i mieszkańcy Buchary z wyrobami wełnianymi, Persowie, z drogimi materiałami i safianami, i Moskale z najpiękniejszymi futrami.

,,W 1526 roku, arcybiskup Jan Łaski zakazał Żydom osiedlania się w osadzie, a mieszkających już w Łowiczu wygnał.....''

,,Privilegium de non tolerandis Judaeis''przywilej nadawany od XVI do końca XVIII wieku niektórym miastom królewskim, zakazujący Żydom zamieszkania w takim mieście i posiadania w nim nieruchomości, oraz zabraniający im wstępu do miasta z wyjątkiem określonych dni – najczęściej targów i jarmarków.

XV i w początkach XVI ,wiele miast wywalczyło sobie prawo privilegia de non tolerandis iudaeis czyli całkowitego usunięcia Żydów z aglomeracji. 

Międzyrzecze w r. 1520, Warszawa— 1527, Sambor — 1542, Wiślica — 1542, Radziejów — 1546, Wilno — około 1551, Krasnystaw— 1554, Bydgoszcz — 1555, Wieliczka — 1556, Nowa Nieszawa — 1559, Wieluń — 1566, Biecz — 1569, Krosno — 1569, Pilzno — 1577, Drohobycz — 1578, Stężyca — 1581, Opoczno — 1582, Chęciny — 1597

W roku 1521, w roku kiedy Turcy zdobyli Belgrad, co nie mogło pozostać bez wpływu na środkowoeuropejski handel, miasta polskie zawiązały koalicję przeciwko Żydom. Zachował się do naszych czasów list jaki patrycjusze Lwowa wystosowali do swoich kolegów z Poznania:

„Słyszeliśmy — piszą — że i wy, Panowie, niemało macie kłopotów z Żydami. Prosimy Was zatem, zechciejcie nas zawiadomić, czybyście razem z nami nie mogli przedstawić na najbliższym sejmie u stóp tronu królewskiego zażaleń w sprawie wolności Żydów a naszej opresji. Żywimy nadzieję, że jedno wspólna akcja przeciw Żydom przyprawi ich o utratę swobód”.

W r. 1873 przygodny korespondent jarmarczny napisał:

„Cicho wszędzie, głucho wszędzie,

Żydów nie ma, nic nie będzie”

Po trzecim rozbiorze Polski, w 1796 r. Łowicz stał się miastem rządowym .Żydzi rozpoczęli starania o otrzymanie oficjalnego zezwolenia na legalne osiedlenie się w mieście i taką od władz pruskich  ,otrzymali w 1797 r, bez możliwości budowy własnych  domów .Pierwszymi byli  bliżej nie znani Cuker,Pinkus,Borowski ,Plamka Za pierwszymi byli następni dla których zaczęto wyznaczać rewiry po jednej ze stron ulicy ,Piotrkowskiej przylegającej do Nowego Rynku oraz ul. Bielawskiej do rogu Podrzecznej.

W tym czasie społeczność żydowska Łowicza zorganizowana została w rodzaj przy kahałku, podległego gminie w Sochaczewie. Status przy kahałku został oficjalnie nadany organizacji Żydów łowickich dopiero ok. 1820 r. Nie założono jeszcze cmentarza, więc zmarłych grzebano na cmentarzu żydowskim w niedalekiej Sobocie, a modlitwy odprawiano w pomieszczeniu zastępczym. Sytuacja uległa zmianie w 1821 r., kiedy to dekretem rządu carskiego, zniesione zostały kahały, a na ich miejsce wprowadzono Dozory Bożnicze. Wówczas też społeczność żydowska miasta zaczęła czynić starania, zmierzające do utworzenia w Łowiczu takiego Dozoru Bożniczego, który sankcjonowałby istnienie administracji gminy żydowskiej na tym terenie. Z istnieniem Dozoru wiązała się możliwość uzyskania zgody na budowę własnej synagogi i utworzenie miejscowego cmentarza.

                                        Zduńska 53- Łowicz [1897 r]

Ze względu na brak funduszy budowa synagogi trwała 26 lat, według projektu Michała Dobromysłowa i Ferdynanda Eichhorna, wzniesiona przez tego drugiego i oddana do użytku 1897 roku. W nienaruszonym stanie przetrwała 42 dwa lata ,w listopadzie 1939 roku uległa spaleniu a ruiny zostały rozebrane w 1942 roku .

W 1808 r. było 60 rodzin , w 1862 r. – 2061 mieszkańców pochodzenia żydowskiego . Liczba ta stopniowo rosła, w 1897 r. mieszkało w Łowiczu 3559 Żydów.