,,Historie mało znane'': Spacerkiem w lata 30 ubiegłego wieku.Złaków Kościelny -pow. Łowicz

Slakow binum -Zlakow Major -Złakow Cerkiewny dziś Kościelny,przez pewien czas dobra królewskie, które są pod zwierzchnictwem książąt mazowieckich w granicach Mazowsza, a przez kilka wieków własność Arcybiskupów Gnieźnieńskich.

Złaków Kościelny byłby niewątpliwie tak samo mało znany, jak tysiące innych wsi polskich, gdyby nie X-ta muza. W okresie II Rzeczypospolitej , miejscowość nazywana była ,,Kolorową stolicą polskiej wsi,, gdzie powstaje, pierwszy polski kolorowy film w 1937 roku. Wieś została kilkakrotnie sfilmowana w okresie międzywojennym i powojennym a zdjęć z tego okresu trudno się dziś doliczyć ,od czasu do czasu nazywana również „Hollywoodem''. Filmowcy doszli do wniosku, że zamiast budować makiety, lepiej jechać do Złakowa i na miejscu sfilmować piękny folklor Księstwa Łowickiego w tej kolorowej miejscowości .

Polska premiera obrazu ,,Piękno Księstwa Łowickiego '',odbyła się 30 grudnia 1937 r. w siedzibie Polskiego Towarzystwa Fotograficznego w Warszawie przy ul. Chmielnej 17.

Wesele księżackie w Złakowie Borowym'' i procesja Bożego Ciała w Złakowie Kościelnym, obie amatorskie produkcje na kręcone w Księstwie Łowickim zdobyły, w swojej kategorii, dużo bardziej znaczące nagrody niż którykolwiek z innych polskich filmów krótkometrażowych. Autorem pierwszych kolorowych obrazów z terenu Polski a konkretnie z Mazowsza, był inżynier Tadeusz Jankowski. obrazy swoje kręcił na terenie ziemi łowickiej zwanej potocznie Księstwem Łowickim .

/ Fragment wnętrza pawilonu polskiego na międzynarodowej wystawie turystycznej w Chicago - październik 1933 rok .

W tle fotografia prezentująca Księżaków ze Złakowa Kościelnego z archiwum fotograficznego Henryka Poddębskiego .

Eksponaty prezentuje pani Alicja Walsan-Brown członkini,, Polish Arts Club'' ,ubrana w strój z regionu łowickiego. (Amerykanka polskiego pochodzenia) /

W tym czasie wieś promowana jest w Informatorach Turystycznych w trzech językach ,angielskim ,francuskim ,niemieckim, a i za drugim pod względem wielkości oceanem na ziemi , wnętrza pawilonu polskiego na międzynarodowej wystawie turystycznej w Chicago w październiku 1933 rok ,zdobią fotografię z mieszkańcami Złakowa Kościelnego ,dzieci w USA poznają miejscowość na lekcjach geografii...

...Dzieje się to za sprawą inicjatorów powołania stowarzyszenia artystów ludowych pod nazwą Księżackie Ognisko Kultury, Sztuki i Przemysłu Ludowego, które powstaje 8 lutego 1928 roku za sprawą , rzeźbiarza ludowo Adama Petryny, p.Czesława Gajzler oraz miejscowego ks. L. Stępowskiego przy wsparciu wojewody warszawskiego Stanisława Twardo...

Księżackie Ognisko Kultury, Sztuki i Przemysłu Ludowego, które powstaje 8 lutego 1928 roku za sprawą , rzeźbiarza ludowo Adama Petryny, (z lewej)

Trzeba wspomnieć że wcześniej planowano utworzyć w byłym folwarku ,rolniczy zakład doświadczalny z braku środków z pomysłu ,projektu zrezygnowano 1927 r.a folwark rozparcelowano .27 X 1927 r. Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych przekazało budynek i 5 hektarów ziemi, Warszawskiemu Towarzystwu Popierania Przemysłu ludowego w celu utworzenia Ogniska Księżackiego Kultury Sztuki i Przemysłu Ludowego w Złakowie .W zatwierdzonym Statucie Ogniska Księżackiego zapisano: .Celem Ogniska jest opracowanie monografii sztuki i przemysłu ludu łowickiego, organizowanie produkcji i zbytu, utworzenie muzeum typu skandynawskiego, zapewnienia przytułku każdemu artyście, malarzowi i poecie szukającemu natchnienia na ziemi łowickiej." Twórcy ludowi opłacali składkę 1 zł miesięcznie, a członkowie honorowi ,jednorazowy wkład od 100 zł. Kierownikiem Ogniska Księżackiego był Adam Petryna ( 1881-1941 ), rzeźbiarz ludowy ze wsi Zapady w parafii Godzianów. Zawsze chodził w stroju księżackim, rysował i rzeźbił w drzewie, glinie i terakocie popiersia i figury na zamówienia prywatne oraz dla kościołów i muzeum. Kierował pracą młodocianych rzeźbiarzy ludowych - Jana Golisa z Łaźnik, Zygmunta Rybusa z Chąśna , braci Andrzeja, Jana i Piotra Grzegorych ze Złakowa Borowego oraz malarzy Jana Kuchty, Karola Sobieszka z Lipiec i Henryka Burzyńskiego z Trab. W świetlicy Ogniska odbywały się niedzielne spotkania młodzieży księżackiej w ramach zespołu pieśni i tańca , inscenizacje wesela regionu łowickiego, dyngusa, zapusty, dożynki, śpiewanie kolęd. To tu spod ręki ,a raczej z pod nożyc , Elżbiety Żaczkowej i Justyny Grzegory ze Złakowa Borowego, Katarzyny Guzek z domu Kowalczyk z Jackowic i Marii Pawliny z Retek wychodziły wycinanki dziś mówią łowickie ?Opiekowano się twórcami mody złakowskiej ,,pasiaków'' kobiecych zielono-błękitnych byli to, Katarzyna Kamińska z Szymanowic i hafciarz Piotr Muras z Przemysłowa.

30 maja 1930 r. odbyło się oficjalne otwarcie Ogniska Księżackiego w Złakowie oraz Szkoły Rolniczej w Dąbrowie Zduńskiej i wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę Domu Ludowego w Zdunach, z udziałem Prezydenta Ignacego Mościckiego i , dwukrotnego premiera II Rzeczypospolitej Władysława Grabskiego. Przy tej okazji zorganizowało również pierwszy jarmark regionalny oraz wystawę kultury, sztuki i przemysłu ludowego ziemi księżackiej. W lipcu 1930 r. podczas Międzynarodowej Wystawy Komunikacji i Turystyki w Poznaniu Ognisko przygotowało wystawę, za którą otrzymało list pochwalny ,we wrześniu Warszawie na wystawie Turystyki Polskiej, a w październiku na Drugich Targach Północnych w Wilnie, gdzie otrzymało dyplom „ mały medal srebrny”. Mimo sukcesów na licznych wystawach krajowych i międzynarodowych Ognisko zamknięto z powodu zbyt wysokich kosztów utrzymania i zlicytowano w 1935 r.

Prezydent RP Ignacy Mościcki w uroczystej procesji wśród Księżaków. 30 maja 1930 r

Prezydent RP Ignacy Mościcki w województwie warszawskim- pobyt w Złakowie Kościelnym. Opis obrazu: Prezydent RP Ignacy Mościcki spożywa posiłek w domu, Szczepana Gajdy . Widoczni m.in.: wojewoda warszawski Stanisława Twardo (siedzi 1. z lewej, z wąsami), generał Stanisław Małachowski (siedzi, z prawej), adiutanci prezydenta RP: kpt. Bolesław Suszyński (stoi 1. z prawej) i rtm. Wacław Calewski (stoi 3. z prawej), właściciel majątku Długie Walery Janowski (stoi 2. z prawej, trzyma butelkę).

Popularność miejscowości i jej mieszkańców swoim kołem dalej się toczy prawie do ostatnich dni sierpnia 1939 r.Jak możemy przeczytać w jednym z tygodników na 11 dni przed wybuchem II w.ś.

Złaków Kościelny był w tych dniach znowu przez dwa tygodnie „Hollywoodem". Każda kobieta i dziewczyna ma po kilka kompletów „pasiaków", które noszą także na co dzień, chłopi idą w pole w jaskrawych, pasiatych portkach i czarnych plisowanych i szamerowanych marynarkach, chaty utrzymane są w oryginalnym stylu, słowem ta wieś ma swój oryginalny charakter i stara się go za wszelką cenę utrzymać. Trzeba przyznać, że opłaca się to nie najgorzej. Złaków Kościelny jest wsią bogatą. Rzuca się to od razu w oczy. Wszystko w tej wsi zdaje się wskazywać, że mieszkańcom Złakowa dobrze się powodzi. Bez wielkiego zdziwienia też dowiadujemy się, że wieś ta, licząca 1000 dusz ma dziś w kasie oszczędności trzy miliony złotych w gotówce. Dobrzy gospodarze zamieszkują tę piękną stylową wieś. Ale Złakowiacy to nie tylko dobrzy gospodarze. Są to również ludzie obdarzeni niemałym sprytem życiowym.

Spacerkiem w lata 30 ubiegłego wieku. Złaków Kościelny -pow. Łowicz.

„pobyt ekipy filmowej przysporzył ludności spore korzyści finansowe, ale chyba znacznie większe zgorszenie "Dość wymowny pozostawał fakt, że po wyjeździe aktorów ludność prosiła księży o „poświęcenie grzesznych mieszkań”

W lipcu i sierpniu 1939 r. w Złakowie Kościelnym kręcone były zdjęcia do filmu „Przybyli do wsi żołnierze”, znanego też pod tytułem „Kosa i karabin” w reżyserii Romualda Gantkowskiego. Miał to być barwny obraz o żołnierskim trudzie i chłopskim sercu, gdzie „kosa i karabin splotą się w jedną silną broń”. Nietrudno się domyślić, że film tworzony był w celach propagandowych, by wyrazić w obliczu niebezpieczeństwa wojny idee jedności narodu z armią. Prócz żołnierzy 10 pp i zawodowych aktorów, w filmie brała udział duża grupa mieszkańców Złakowa Kościelnego.

Kto chciałby więcej przeczytać na temat filmu, odsyłam do artykułu Pani Ewelina Gątarzewska, zamieszczonego w grudniowym numerze Kwartalnika historycznego w 2014 r.

Na zdjęciu statyści filmu: Wacław Marian Pryt i Henryk Świątkowski, późniejszy kustosz muzeum w Łowiczu, fot. z 15.08.1939 r./STARA FOTOGRAFIA ZATRZYMAĆ Czas Łowicz i okolice /

Scena z filmu.

Alina Żeliska i Zofia Kajzerówna w jednej ze scen filmu.

Aktorzy rozgościli się w chłopskich chatach, centrala filmowa — w Przytulisku, murowanym domu przy kościele, wojsko, przydzielone do zdjęć, w namiotach na polu za wsią i przez blisko dwa tygodnie robota szła dniem i nocą.

około roku 1914

Wieś w drugiej połowie XVI wieku położona była w powiecie gąbińskim ziemi gostynińskiej województwa rawskiego, dekanatu kutnowskiego wchodząca w skład uposażenia biskupstwa gnieźnieńskiego tzw. klucza łowickiego.

Miejscowość jako wieś leżącą w gminie Jeziorko w parafii Złaków tak opisał XIX-wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego.

,,Ludność wsi zamożna, zabudowania porządne, oświata dość dawno rozszerzona wśród ludu. Sady i pasieki przy domach (...) W obrębie parafii istnieją cztery szkoły początkowe. W roku 1879 było 2500 parafian umiejących czytać. Z oświatą łączy się dobrobyt ludności.''

Najstarsza wzmianka o parafii pochodzi z 1334 w tym roku dowiadujemy się że ,arcybiskup Janisław ustanowił w Duplicach Wielkich (obecnie Wyborów) wójtostwo i zobowiązał wójta do płacenia danin plebanowi Słakowskiemu. Na tym tle dochodzi do sporu między biskupem Janisławem a właścicielami tej ziemi ,które są pod zwierzchnictwem książąt mazowieckich w granicach Mazowsza .Gdzie dwóch się ....trzeci kasę liczy , Slakow binum jako bezprawnie posiadany został odebrany biskupom i miejscowość stanowi dobra królewskie do rozstrzygnięcia sporu w roku 1359 r.W dokumencie posiadłości w Kasztelanii Łowickiej , Arcybiskupów Gnieźnieńskich potwierdzonych przez księcia mazowieckiego Ziemowita z maja 1359 roku wymieniono miejscowość Slakow binum ,podwójny ,dwie części Słakowski ( Borowy i Kościelny)

Do XV wieku wieś nosiła nazwę Zlakow ,wymieniony jako Zlakow Major, czyli po polsku Złaków Duży a od 1579 roku nazwę Zlakow Cerkiewny.. Na początku XVI w. istniał tu kościół pw. Wszystkich Świętych. Pleban miał dwór z ogrodem i spichrzem, dwa place dla dwóch wikariuszy, cztery place dla zagrodników, dwa łany roli rozdzielone między zagrodników, którzy płacili po 20 groszy czynszu. 19 IV 1617 r. arcybiskup metropolita gnieźnieński Wawrzyniec Gembicki, prymas Polski, erygował przy kościele złakowskim kolegium mansjonarzy, podnosząc parafię do rangi prepozytury parafialnej. Istniała ona w 1763 r., kiedy przy parafii duszpasterzował prepozyt i dwóch mansjonarzy, a wizytujący parafię archidiakon łowicki ks. Józef Marcinkowski odnotował w kościele siedem ołtarzy, Bractwo św. Anny i istnienie szpitala-przytułku dla bezdomnych. Obecny kościół według projektu arch. Konstantego Wojciechowskiego, wzniesiono w latach 1893-1902 z wykorzystaniem części gotyckich murów prezbiterium starego kościoła ,który nie wytrzymał próby czasu.

Jego konsekracji dokonał 24 VIII 1902 r. arcybiskup metropolita warszawski Wincenty Teofil Chościak-Popiel.

We wnętrzu warto zwrócić uwagę na ołtarz główny z 1623 r., z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z drugiej połowy XVI w.

Na ścianach prezbiterium ,malarz związany z krakowskim środowiskiem artystycznym, Leonard Strojnowski( 1858- 1935 ) prowadząc prace konserwatorskie umieścił scenki rodzajowe z życia parafian w strojach ludowych. W tym czasie zgromadził pokaźny zbiór wycinanek z Księstwa Łowickiego, zaprezentowany w czasopiśmie "Wydawnictwo Towarzystwa Polskiej Sztuki Stosowanej" w roku 1902.

Ale kościół jest tylko jednym z trzech elementów zabytkowego kompleksu. Drugim jest również budynek plebanii, trzecim zaś Przytulisko. Istnienie szpitala-przytułku dla bezdomnych w Złakowie odnotowano już w 1763 r. I ten budynek, murowany, z czerwonej cegły, na podmurówce kamiennej zwany ,,Przytuliskiem ''zgodnie z jego przeznaczeniem mieszkali tu ubodzy parafianie w podeszłym wieku. Budynek zaprojektował architekt Konstanty Wojciechowski w roku 1894 lub 1895 .Kościół ukończono w 1902r, a data na fasadzie budynku [1905 r.] dotyczy prawdopodobnie roku zakończenia budowy ,,Przytuliska ''.W kolejnych latach mieściła się w nim szkoła, siedziba gminnej rady narodowej, sklep, mieszkania socjalne.

W roku 1937 w Złakowie Kościelnym pojawił się Julien Hequembourg Bryan – amerykański reżyser, dokumentalista i fotografik. (na pierwszym zdjęciu po prawej.) Najbardziej znany z dokumentowania na taśmie filmowej życia w Polsce.