Chroslyno- Chroslyn -dawniej Chroślin ,dziś Chruślin

Na trakcie żwirowym ,wiodącym z miasta Łowicza przez Bielawy ,Piątek do miasta Łęczycy na wiorście 14 -tej, napotykamy ,wieś arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w ziemi sochaczewskiej województwa rawskiego w 1792 roku .W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, czytamy : w XVI w. Chroslin ,wieś w powiecie łowickim .Dawna własność arcyb.gnieźń. wchodziła w skład kasztelani łowickiej .Jarosław arcybiskup metropolita gnieźnieński- Bogoria Skotnicki, oddaje w roku 1343 wieś Chroslyno ,do osadzenia na prawie niemieckim ,niejakiemu Błażejowi .Pod datą 1366 roku w Inwentarzu Księstwa Łowickiego czytamy: iż arcyb.  gnieźń. Jarosław  Skotnicki, nadając wójtostwo w Lisiewicach niejakiemu Michałowi, zobowiązał go do oddawania mesznego plebanowi chruślińskiemu. Dla dopełnienia wiadomości w roku 1433 plebanem w Chruślinie jest Stanisław Miler .Arcybiskupi mieli tu pałacyk XIV w, i dość często tam przebywali. Spytek z Bużenina Pstrokoński, kanonik Gnieźnieński był wówczas plebanem .Wsie należące do parafii :

Mystkowice ,Bocheń , ,Guźnia ,Lisiewice ,Wojewodza ,Piotrowice i kolonia Piotrowice. Później przybyły osady :Traby ,Rydwan, Gaj, i Przesławice.  Na początku XVII w. arcyb. Jan Lipski ,wystawił tu dom mieszkalny dla siebie i stadninę ,gdzie utrzymywał 30 sztuk koni .Szlachcic Borysza był naówczas sołtysem .W XVIII w. wieś ta należy do Księstwa Łowickiego w gminie Dąbkowice ,parafii Chruślin .,dekanatu łowickiego ,dusz liczy 2494 . 

 Przy drodze wiodącej do parafialnego kościoła, położonej w województwie łódzkim, w powiecie łowickim, w gminie Bielawy, nie sposób nie zwrócić uwagi, wśród malowniczych pól wsi Chruślin  na  kopiec zwany „Kopcem Kościuszki” i kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła, wybudowany na osi drogi Bielawy – Łowicz, po środku cmentarza przykościelnego otoczonego murowanym ogrodzeniem.

Fot. ze zbiorów Anny Jachimek. Na zdjęciu zakończenie prac przy kopcu w Chruślinie, urządzonym przez mieszkańców wsi z inicjatywy Franciszka Wojdy (na pierwszym planie z trójką dzieci), znanego działacza ruchu ludowego. Kopiec usypali strażacy z Chruślina w 1917 roku w miejscu straceń powstańców kościuszkowskich z roku 1794.Był to dowód ich patriotyzmu oraz wyraz nadziei na zbliżającą się niepodległość. Uroczystość miała miejsce w w 100. rocznicę śmierci generała Tadeusza Kościuszki. Miejscowi strażacy już rok później w listopadzie 1918 r. aktywnie uczestniczyli w rozbrajaniu Niemców z okolicznych posterunków.

Kiedy i przez kogo kościół ten został zbudowany i konsekrowany ,nie wiadomo ,gdyż żadnego na to kościół Chruśliński dowodu nie posiada. Najstarszym dokumentem jaki w archiwum kościoła się znajduje ,jest wizytacja Jana Łaskiego arcyb. gnieźń.z roku 1521 ,w której czytamy :

'' Wieś Chruślin ,dobra stołowe Arcybiskupie ,należące do Kasztelani Łowickiej ,w której znajduje się kościół Parafialny pod tytułem S-go Michała ,należący w one czasy do patronatu i opieki Arcybiskupa Gnieźnieńskiego którym zarządzał sławetny Pan Spytek z Bużenina ,kanonik Gnieźnieński ,mając prawo to sobie nadane, przez Najdostojniejszego Arcybiskupa Gnieźnieńskiego Andrzeja Różę ,który to kanonik ,tak jak się praktykowało od dawnych czasów utrzymywał z dochodów tego probostwa dwóch kapelanów jako wikariuszów do pomocy duchownej i służącego i.t.d.''

Drugim dokumentem jest wizyta odbyta przez ks. Józefa Marcinkowskiego Archidiakona Łowickiego  w roku 1761 i od tych zaczyna się słów :

''W dobrach Najdostojniejszego Arcybiskupa znajduje się kościół z muru silnego przez Mikołaja Dzierzgowskiego Arcybiskupa zbudowany ,konsekrowany pod tytułem S-go Michała Archanioła i.t.d.''

 na marginiesie ''Ecclesia exstructa''(Kościół został zbudowany w roku 1556)

Co właściwie Arcyb. Dzierzgowski w kościele Chruślińskim poczynił na pewno powiedzieć nie można ,to jednakże jest pewnym ,że kościoła tego od fundamentów nie zbudował .W prawdzie jest na zewnątrz kościoła od strony wschodniej ,kamienna z piaskowca płyta ,nad ślepym oknem umieszczona ,na części kościoła zwanej ''Sanctuarium'' z herbem i biskupa Dzierzgowskiego.

''Nicolaus comes a Dzergowy Archip.Gnes.Legatuss Natus A.D 1556''

/Mikołaj hrabia na Dzierzgowie Arcybiskup Gnieźnieński; Legat Papieski R.P.1556. /

W roku 1796 kościół  został okradziony z bogatych aparatów i naczyń kościelnych ,czego jest ślad w archiwum kościoła  ,nawet zachowany jest dziennik urzędowy z tegoż roku ,za czasów Pruskich w Warszawie wychodzący ,w którym po szczególe kradzież ta jest opisana. Gdyby nie to wydarzenie ,może z ukradzionych aparatów i naczyń ,można by się było czegoś pewniejszego  o fundatorach kościoła dowiedzieć .Przypuszczać można że ,że fundatorami Chruślińskiego kościoła mogli być herbowi Belinowie ,gdyż herb ich ,aż w 4 miejscach z literami I.B  na murach kościoła jest umieszczony. Jeden większych rozmiarów na sklepieniu wewnątrz kościoła ,drugi mniejszy nad drzwiami zakrystii ,trzeci taki sam na zewnątrz ,nad oknem zakrystii od strony wschodniej ,czwarty bez żadnych liter znajduje się na podstawie ,jako wypukła rzeźba ,na starożytnej chrzcielnicy.

Świątynia pochodząca z połowy XVI wieku, postawiona została w stylu przełomu gotyku i renesansu. Grubość murów i kształt cegły wskazuje, iż kościół istniejący do dzisiaj zbudowano w pierwszej połowie XV w. Rozbudowa prowadzona była prawdopodobnie przez naśladowcę Jana Baptysty Wenecjanina który przez trzydzieści lat prowadził warsztat budowlany i przebudowywał na Mazowszu kościoły sklepione charakterystyczną ornamentowaną kolebką.

Prawdopodobnie kościół powstawał etapami, a jego konstrukcję rozpoczęto od dostawienia do drewnianego kościoła murowanej zakrystii. Świadczy o tym data roczna 1534 znajdująca się nad okienkiem zakrystii. Następnie wzniesiono prezbiterium. Zgodnie z inskrypcjami zachowanymi w kościele, w 1538 r. istniały już przynajmniej  dwa fragmenty nowej budowli.

W 1651 r. powstał przy parafii tzw. szpital, czyli przytułek dla osób bezdomnych. Istniał on jeszcze w 1763 r., ale był w stanie wymagającym restauracji. W 1848 roku wybudowano dzwonnicę przy kościele . W 1868 roku przeprowadzono konserwację kościoła. Gospodarz ze wsi Bocheń, Marcin Flis, sfinansował renowację  ołtarza głównego w kościele oraz dwóch bocznych. W latach siedemdziesiątych XIX w. ówczesny proboszcz, ks. Michał Machnikowski, odnowił wewnątrz cały kościół, wstawiając nowe okna z witrażami oraz wymienił pokrycie dachu. W 1893 r. wykonane zostały wewnętrzne polichromie – około 40 wizerunków postaci świętych i emblematy. Dach i sklepienie kościoła zostały zniszczone w czasie I wojny światowej. Podczas odbudowy dach zakrystii i prezbiterium rozdzielone zostały gzymsem. 

W 1930 r. wzniesiono nowy chór muzyczny według projektu R. Gürtlera, a nową polichromię we wnętrzu kościoła wykonała Zofia Baudouin de Courtenay  ,która w 1918 roku  osiadła na stałe w Polsce. Polichromie wykonywała począwszy od 1926 r. między innymi w powiecie łowickim Chruślinie, Bielawach.

Zofia Baudouin de Courtenay siedzi pierwsza z lewej, nad nią stoi siostra Cezaria; zdjęcie zrobione w pensjonacie p. Morawskiej (siedzi z prawej strony) w Krynicy.

Pomiędzy znacznym szeregiem Proboszczy Chruślińskich ,którymi do roku 1853 ,zwykle byli sami infułaci,prałaci,i kanonicy gremijalni,spełniający obowiązki parafialne przez wikariuszów ,napotykamy ks.kanonika łowickiego Oporowicza /1644/którego orginalny portret na miedzi ,jakby o 4 oczach 2 nosach i ustach ,znajduje się zawieszony na jednym z filarów w Kolegiacie Łowickiej. 

On to ,pozostawił fundusz na odprawianie mszy .św. w kościele Chruślińskim ,skasowany w roku 1865  ,przestał istnieć.  

 

Pierwszym Proboszczem kanoniczne naznaczonym ,który stale mieszkał przy parafii ,był ks. Michał  Radkiewicz ,kanonik honorowy Łowicki, przeniesiony z Bełchowa w roku 1853 .Zarządzał parafią przez 8 lat ,a przy ciśniony wiekiem ,schorowany i sparaliżowany ,zniedołężniał zupełnie w skutek czego beneficjum Chruślinskie materialnie podupadło ,moralna zaś strona parafii ,dużo pozostawiała do życzenia .Władza kościelna ,chcąc zaradzić złemu delegowała w roku 1860 ks .Michała Franciszka Machnikowskiego ,Misjonarza przy kościele parafialnym w Pszczonowie ,na administratora Parafii ,pw. św. Michała Archanioła, oddając mu pełną władzę od dnia 11 Listopada tegoż roku.12 lat później ,rozpoczęta w roku 1872 gruntowna restauracja kościoła i wszystkich zabudowań kościelnych ,ukończoną została w roku 1974.

Dokument na pergaminie spisany w ramach za szkłem w zakrystii ,na ścianie zawieszony ,tak się o tej restauracji wyraża:

Michał Franciszek Machnikowski urodził się dnia 10 września 1820 roku w Łeknie w powiecie Wągrowieckim w Wielkim Księstwie  Poznańskim ,syn Michała i Konstancji z Paszkiewiczów. Początki nauki pobierał w domu ,a oddany do gimnazjum w Trzemesznie  w roku 1840 ukończył . W roku 1845 ,wstąpił do seminarium duchownego 

X.X. Misjonarzy u  Ś-go Krzyża w Warszawie i te po latach czterech ukończył.

Obecny kościół w Chruślinie pw. św. Michała Archanioła to budynek z cegły, gotycko-renesansowy, jednonawowy, orientowany, wzniesiony na planie prostokąta, z węższym, prawie kwadratowym prezbiterium, zamkniętym półkolistą absydą. Przy prezbiterium jest przybudówka mieszcząca zakrystię i skarbczyk. Po bokach nawy znajdują się przedsionek i kruchta. Nad szczytem góruje wieżyczka na sygnaturkę w kształcie okrągłej latarni. Ściany nawy i prezbiterium podzielone są wnękami arkadowymi, ponad arkadami w dolnej części podniebienia sklepiennego rząd ślepych arkadek. W wydzielonym półkolistą tęczą prezbiterium stoi ołtarz główny, wczesnobarokowy, z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1635 r., w sukienkach w stylu regencji, fundacji arcybiskupa metropolity gnieźnieńskiego Jana Wężyka, prymasa Polski. W nawie stoją osiemnastowieczne barokowe ołtarze boczne: po lewej stronie z płaskorzeźbą św. Mikołaja i obrazem Najświętszego Serca Pana Jezusa, po prawej stronie z obrazami św. Walentego i św. Michała Archanioła.

Fotografie (1900-1914r)

Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości.

autor: Broniewski Kazimierz

https://diecezja.lowicz.pl/parafia/sw-michala-archaniola-w-chruslinie/

https://polona.pl/item-view/e42d93fb-79b3-4bee-bcfe-dd0a472364fd?page=14

''Jubileusz 50-letniego kapłaństwa księdza Michała Franciszka Machnikowskiego''