Niech się święci Trzeci Maja .1915 - 1938 r. Łowicz

 

,,Czyżby nie było lepiej, gdyby całe łowickie wzięło w tym udział ? ''

Aresztowany przez Niemców 9 czerwca 1915 r. w Łowiczu, Władysław Tarczyński ,tak w swej kronice opisał dzień 3 maja 1915 r. 

[...] Dzień wielkiej rocznicy dziejowej przeszedł cicho ,smutno ,nie dał nic stanowczego ,nic pocieszającego w tej srogiej niewoli. W ten sposób odcięci jesteśmy od reszty świata ,od ludzi w ogóle i od swoich utęsknionych i tęskniących .

O,długoż tak będzie ,długo ?

Krew i łzy ,płyną już strugą ! [...]

Dzień później 4 maja 1915 

[...]Na linii bojowej wielka ilość ciał poległych ,już rozkładających się ,uniemożliwia wojsku siedzenie w okopach .Dlatego sztab ogłosił żołnierzom ,że każdy ,kto pójdzie na ochotnika grzebać poległych ,,dostanie Krzyż Żelazny i 15 dni urlopu. Ochotników nie było[...]

Rok później ,dzień tygodnia środa: 

,,Bożę coś Polskę ...''

,,nadeszła chwila ,kiedy cokolwiek swobodniej możemy wyrazić swoje uczucia patriotyczne ,z którymi do niedawna musieliśmy się kryć ,za które niejeden z najlepszych synów Polski cierpiał srogie prześladowania ''.

W 1916 roku w Warszawie zawiązany został Komitet Główny Obchodów ,który rzucił myśl ,by uroczystości rocznicowe ustanowienia Konstytucji 3 Maja odbyły się też w innych miastach .W dniu 28 kwietnia 1916 roku powstał Komitet Urządzający Obchodów na czele z księdzem kanonikiem Maksymilianem Cichockim .Patronat nad obchodami w Łowiczu objęli przedstawiciele Rady Opiekuńczej ,polskiej Szkoły Realnej i Magistrat Miasta. W przededniu święta pojawiły się w mieście okazałe plakaty z amarantową szarfą ,wzywające do jak najszerszego udziału w uroczystościach i przedstawiające program.

Apel Komitetu spotkał się z entuzjastycznym odzewem społeczności łowickiej. Niemal wszystkie instytucje społeczne i kulturalne, zakłady i cechy działające w mieście włączyły sie do przygotowań. Szyto  sztandary narodowe ,malowano białe orły ,a ton tym wydarzeniom nadawała młodzież ze Szkoły  Realnej i Gimnazjum Żeńskiego. Już 2 maja na dziedzińcu Szkoły Realnej (dziś Muzeum)zebrała się liczna grupa dzieci i młodzieży ze szkół miejskich i okolicznych wiejskich ,by uroczystą akademią uczcić Majowe Święto. Na staranie  udekorowanym placu z portretami T. Kościuszki  i K. Puławskiego usłyszeć można było dawno nie słyszane pieśni patriotyczne i wiersze ,z płomiennym odczytem wystąpił nauczyciel Kazimierz Warchalski.

,,Oto dziś wśród huku dział słyszymy między innymi i tę ukochaną ,a do niedawna zakazaną pieśń legionów ,która jest symbolem ,znakiem ,że Polska nie zginęła, zginąć nie może, że zmartwychwstać musi''.

Łowicz (1915 - 1916)

   

Słoneczna pogoda witała w środę ,odświętnie przybrane miasto w dniu 3 maja 1916 roku.

 Pochód 3 majowy 1916 r., ul. Przyrynek, fot. Eward Gallert, zbiory Muzeum w Łowiczu.

Po uroczystym nabożeństwie w łowickiej Kolegiacie ulicami miasta przeszedł barwny ,wielotysięczny  pochód .:Podrzeczną ,Długą ,Piotrkowską, Nowy Rynek ,Zduńską ,do Starego Rynku. Z dumą niesiono chorągiew z 1791 r., wykonaną na obchody pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji ,którą przechowywano w skarbcu Kolegiaty.  

Pochód 3 majowy 1916 r., ul. Podrzeczna, fot. Aleksandrowicz, zbiory Muzeum w Łowiczu

Po manifestacji w sali Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich i szkole fabrycznej na Korabce zostały odczytane okolicznościowe przemówienia .Dzień zakończył się wieczorkiem muzycznym w Szkole Realnej .W programie znalazły się pieśni : ,,Boże coś Polskę ...'', ,,Jeszcze Polska nie zginęła'', ,,Rota'' i inne utwory. 

Po tym wydarzeniu 18 czerwca wyszła okolicznościowa ,,Jednodniówka ,,za pozwoleniem niemieckiej cenzury z której dochód przeznaczony został na rzecz kwesty ,,Ratujmy dzieci''.

03-maja - 1919 r., była to sobota, trzeciomajowe  obchody ,pierwsze w wolnej niepodległej Polsce ,rozpoczął hejnał z wieży Kolegiaty .Tego dnia odbyła się na Starym Rynku , a od dwóch lat Rynku Kościuszki  ,polowa msza święta ,podczas której kazanie okolicznościowe ,nawiązujące do ducha Konstytucji Majowej i zachęcające do pracy w odradzającej się ojczyźnie, wygłosił ksiądz prałat i prepozyt Kolegiaty  dr. Jan Bączek.

Uroczystości -  3 Maja 1919 r. w Łowiczu.
fot: z archiwalnego zbioru fotografii

 

Uroczystość na Rynku Kościuszki zakończyła defilada stacjonujących oddziałów wojska .Następnie młodzież szkolna udała się do mogiły powstańców 1863 roku na Kostce ,gdzie obok krzyża  posadzono na pamiątkę obchodów dąb i cztery brzozy.

Uroczystości -  3 Maja 1919 r. w Łowiczu.
fot: z archiwalnego zbioru fotografii

  

Uroczystości -  3 Maja 1919 r. w Łowiczu.
fot: z archiwalnego zbioru fotografii

Pamięć o powstańcach i wydarzeniach z lat 1863-1864 była w Łowiczu zawsze obecna. Jeszcze w przededniu odzyskania przez Polskę niepodległości zorganizowano wielką manifestację przy mogile, w której spoczywały wcześniej zwłoki straconych przez Rosjan w marcu 1863 r. Wincentego Bunszusa i Adolfa Szoppego. 21 stycznia 1917 r. - przy udziale kombatantów powstania, młodzieży, strażaków, przedstawicieli cechów i innych stowarzyszeń łowickich - postawiono w miejscu mogiły drewniany krzyż, który poświęcił ks. Maksymilian Cichocki. Po przemówieniach tłum odśpiewał Rotę, a oddział legionistów oddał trzykrotnie salwę honorową. W 1932 r. drewniany krzyż przy ulicy Powstańców zastąpiono pomnikiem-kapliczką z żelaznym krzyżem, który stanął na wydzielonej części boiska sportowego 10 pp.

Uroczystość odsłonięcia pomnika-kapliczki Powstańców 1863 r. - Wincentego Bunszusa i Adolfa Szoppego - na Kostce w Łowiczu, 24 stycznia 1932 r.; przemawia Przewodniczący Komitetu Obchodu 70. Rocznicy Powstania Styczniowego, starosta łowicki Kazimierz Wiąckowski, fot. NN, Zbiór fotografii z Łowicza i powiatu łowickiego, sygn. 118.

 Obchody rocznicowe uchwalenia Konstytucji 3 Maja w kolejnych latach w Łowiczu ,miały coraz bogatszy program .Na uwagę zwraca fakt organizowania ich przede wszystkim siłami miejscowymi i nadanie im charakteru święta powszechnego .W 1924 roku Rada Miasta Łowicza ,na specjalnym posiedzeniu w dniu 3-maja ,przemianowała dotychczasową ulicę Wjazdową na ulicę 3 Maja. 

W latach następnych w programie obchodów znalazły się :

bieg okrężny ulicami miasta zorganizowany przez Towarzystwo Gimnastyczne ,,Sokół '' mecze piłki nożnej ,zabawy ludowe na boisku sportowym ,wieczorem odbywały się popisy orkiestr i chórów.

Od 1926 roku bieg okrężny ulicami miasta pod nazwą ,,Biegu Narodowego'' stał się tradycją uroczystości trzeciomajowych w Łowiczu .Udział w biegu mogli wziąć   wszyscy chętni ,zarówno stowarzyszeni ,jak i nie należący  do żadnej organizacji oraz wojskowi, a dla zwycięzcy  czekał srebrny puchar ufundowany przez Magistrat. 

W 1929 roku łowiccy harcerze po raz pierwszy wzięli udział w organizowanej odtąd co roku sztafecie kolarskiej ku czci Święta 3 Maja ,której trasa wiodła przez Płock ,Włocławek ,Toruń , Poznań do Warszawy. Drużyna  kolarska z łowickiego hufca pokonywała określony odcinek trasy ,najczęściej ze Zdun ,gdzie przejmowali sztafetę od harcerzy z Kutna, a  w Łowiczu w punkcie kontrolnym odbywało się uroczyste powitanie .Raport komendanta drużyny przyjmował starosta w obecności burmistrza ,przedstawicieli wojska ,policji ,reprezentacji wszystkich drużyn harcerskich ze sztandarami i orkiestrą .

Następnie składano podpisy na adresie z życzeniami dla Prezydenta RP, po czym umieszczano je w puszcze ,którą przy dźwiękach hymnu narodowego wręczał komendantowi sztafety starosta łowicki.

Kolarze odjeżdżali ,by w Sochaczewie przekazać sztafetę tamtejszej drużynie.   

W latach trzydziestych XX wieku obchody rocznicowe Konstytucji 3 Maja straciły nieco na znaczeniu na rzecz Święta Niepodległości 11 listopada .

Ostatnie przed wybuchem II wojny światowej  ,które możemy zobaczyć na zdjęciach ,odbyły się we wtorek 3 maja 1938 roku na Rynku Kościuszki .

[ fot: z prezentacji 10 Pułku Piechoty na Starym Rynku w Łowiczu z okazji święta 3 Maja, 1938 rok. Z archiwalnego zbioru fotografii.]

{,,Szkice Łowickie II'' - Marek Wojtylak }