...Tu na tych polach, Swe życie złożyli... 1939 rok .pow .Łowicz

Kocierzew wrzesień 1939r.
Zdjęcia ofiarowane do zbioru fotograficznego Janowi Wegnerowi przez Janinę Grabińską z Osieka.

 ,,Ci co tu leżą,

Młodzi wtedy byli ,

Tu na tych polach,

Swe życie złożyli.''  

Bitwa nad Bzurą pozostawiła w powiecie łowickim liczne cmentarze wojenne i kwatery żołnierskie .Mogiły ,,wyrosły'' na łąkach , polach ,przy mostach i groblach ,nad brzegami Bzury i jej dopływów ,obok torów kolejowych i leśnych duktów, przed kościołami ,na placach i w ogrodach. 

Kondukt żałobny - Kocierzew 1939 r.
Zdjęcia ofiarowane do zbioru fotograficznego Janowi Wegnerowi przez Janinę Grabińską z Osieka.

Już od połowy października 1939 roku działała na terenie powiatu łowickiego Komisja Czerwonego Krzyża opieki nad mogiłami polskich żołnierzy .Zajmowała się rejestracją polskich grobów wojennych ,ekshumacją zwłok ,prowadziła dokładną kartotekę poległych ,urządzała pojedyncze kwatery i cmentarze wojenne ,organizowała pogrzeby żołnierskie ,które zwykle zmieniały się w manifestacje patriotyczne .W okresie okupacji niemieckiej ,w rocznicę walk nad Bzurą oraz w dniu Święta Zmarłych ludność troskliwie porządkowała mogiły żołnierskie ,składała wieńce i wiązanki kwiatów ,zapalała znicze i lampki żałobne a do krzyży przypinała szarfy biało -czerwone. Po ustaniu działań wojennych w 1939 r. wójtowie gmin otrzymali polecenie od władz niemieckich, by zebrali od sołtysów wsi informacje o miejscach pochówku żołnierzy zarówno niemieckich, jak i polskich.  Informacje ,wykazy w formie dzienników  ,służyły następnie wspomnianej wyżej Komisji PCK do przeprowadzania ekshumacji.  

Skan  karty takiego dziennika z gminy Jeziorko.

Komisja PCK ,istniała   do marca 1941 r. pamiętnej daty masowych aresztowań przez gestapo na terenie powiatu łowickiego ,represje i aresztowania nie ominęły działaczy PCK.

Odwieczny obowiązek grzebania poległych był ściśle przestrzegany ,ostatnią posługę oddawała okoliczna ludność.Na dużym krzyżu ,postawionym na bezimiennej mogile w kwaterze wojskowej na łowickim cmentarzu kolegiackim ,czułe ręce żołnierskie zawiesiły w 1940 roku order Virtuti Militari oraz tarczę z Orłem Białym i słowami znanej piosenki :

,,Śpij Kolego w ciemnym grobie ,niech się Polska przyśni Tobie...''

zdjęcie z 7 września 1940 r. Groby polskich żołnierzy poległych we wrześniu 1939 r. na cmentarzu kolegiackim (dziś katedralnym) w Łowiczu. Fot. dr Jan Wegner

zdjęcie z 7 września 1940 r. Groby polskich żołnierzy poległych we wrześniu 1939 r. na cmentarzu kolegiackim (dziś katedralnym) w Łowiczu. Fot. dr Jan Wegner

Cytat:  

“Ks. Józef  Wieteska  Moje  wspomnienia  1899-1989”

[...] Jedną z pierwszych wielkich akcji społecznych była ekshumacja poległych żołnierzy polskich z grobów rozrzuconych po polach i łąkach nad Bzurą na jeden cmentarz wojskowy. Akcja prowadzona była pod patronatem Polskiego Czerwonego Krzyża, oddziału łowickiego, na wiosnę 1940 r. W przemówieniu podczas nabożeństwa niedzielnego pod koniec maja przygotowywałem duchowo parafian do przeprowadzenia tej samarytańskiej akcji z uszanowaniem i czcią należną obrońcom ojczyzny. Miejsce na cmentarz dla poległych zostało wybrane blisko kościoła, między Kompiną i Kolonijką. Przez cały czas niestrudzenie czuwali nad kopaniem grobów, zwożeniem ciał, stwierdzaniu tożsamości poległych żołnierzy doktor Kaczorowski z Łowicza i Konstanty Zając. Żołnierze byli chowani w oddzielnych grobach, nad każdym grobem - krzyżyk drewniany, często hełm podziurawiony kulami. Pochowano 254 żołnierzy, wśród nich ppor. rezerwy Franciszka Bielińskiego, nauczyciela ze szkoły w Gągolinie Północnym. Część z pochowanych to nieznani żołnierze. Spis wszystkich złożyliśmy w księdze zmarłych parafii Kompina. Tymczasem przygotowany został duży krzyż dębowy z napisem “Poległym żołnierzom”, który potajemnie wśród ciemności wieczoru został ustawiony na cmentarzu. W towarzystwie nielicznych osób poświęciłem krzyż i cmentarz poległych[...]

Kompina-  Samodzielny cmentarz wojenny żołnierzy Wojska Polskiego poległych we wrześniu 1939 r.

Zdjęcie z archiwalnego zbioru fotografii Jana Wegnera

Kompina-  Samodzielny cmentarz wojenny żołnierzy Wojska Polskiego poległych we wrześniu 1939 r.

( fotografie  dzięki  uprzejmości Grzegorz  Frąsiak ) 

Po latach gen. T. Kutrzeba napisze:” Przechodząc koło grobów żołnierskich nad Bzurą niech przyszli nasi dowódcy sprawiedliwie wspomną, że tu leżą jedni z tych, którzy starali się wykonać niewykonalny w 1939roku obowiązek – obronić Polskę” 

W dniach 14–15 września 1939 r. Kompina była miejscem zaciętych walk z Niemieckim  najeźdźcą, prowadzonych przez 26 Dywizję Piechoty Armii „Pomorze”.12 września wieczorem dywizja pomaszerowała na wschód i do rana osiągnęła rejon Karsznic Dużych. Jeszcze w nocy załadowano na samochody III batalion 10 pp, który około 7.00 znalazł się w Gągolinie Północnym. Batalion wyparł patrole niemieckie za rzekę, a potem zabezpieczył najważniejsze przeprawy od Kozłowa Szlacheckiego do Kompiny. Podczas bitwy nad Bzurą dywizja stała w odwodzie, osłaniając skrzydło Armii „Pomorze” od wschodu. 14 września w ramach ogólnego natarcia Armii dywizja zdobyła Bednary Stare i Bednary Nowe oraz część Karolewa. Na tej linii jej natarcie zostało zatrzymane.

W swoich Wspomnieniach por. J. Domański z 10 pp ,pisze:jh 

„Nieodpowiedzialny rozkaz do odwrotu spowodował rozgoryczenie, nie ma gorszej rzeczy dla walczącego żołnierza na froncie, jak świadomość niepotrzebnie przelanej krwi, niepotrzebnych ofiar, dobrowolnie został oddany zdobyty teren, okupiony krwawymi ofiarami.”

W czasie chaotycznej przeprawy przez Bzurę, wielu z nich pozostało w niej na zawsze. 

”Ciężko rannych układano na nosze, koce lub płaszcze i przenoszono w stronę Bzury. Lżej ranni szli o własnych siłach lub wsparci na ramionach kolegów. Za rzeką czekały wozy , które przewoziły rannych do szpitala polowego w Boczkach. Przygnębiający był to pochód. Skrwawieni i okaleczeni, wykrzywieni bólem, wywoływali w gorączce imiona bliskich, jęczeli przeraźliwie albo skarżyli się cicho, błagając o litość. Często który przestawał dawać oznaki życia, a wówczas go zostawiano na łące między poległymi...”

List napisany w okopie przez kaprala podch. Aleksandra Przeźmińskiego do Mamy w dniu 16 września 1939r.,na kilka godzin przed śmiercią:

„Kochana Mamo!

Jestem w pobliżu Sochaczewa w odległości 6 km. Dowiedziałem się , że Sochaczew został zbombardowany, że wszyscy mieszkańcy zostali ewakuowani. Czy Mama jest w jej liczbie? Czy Fela i Janka są zdrowe? Tyle widziałem nędzy uciekinierów, że na myśl, że z Wami dzieje się to samo, ogarnia mnie rozpacz. Czy macie co jeść? Widocznie przeznaczeniem moim jest zginąć w pobliżu miasta, w którym się urodziłem. Walczę w pobliżu Kompiny ,Dębska. Znów dowiaduję się o zajęciu Sochaczewa przez Niemców. Siedzę w okopie i czekam swojej śmierci. Nieprzyjaciela nie widzę. Jedynie samoloty i artyleria nie dają spokoju. Walczymy z wrogiem niewidzialnym.”

(więcej na stronie https://www.bitwanadbzura.pl/?page_id=63)

Jeden z licznych widoków w Łowiczu 1939 r.

Kondukt żałobny, odprowadzający na miejsce wiecznego spoczynku , bohatera walk wrześniowych, kpt. Józefa Markowskiego, 22 września 1940 r. Zdjęcie z archiwalnego zbioru fotografii Jana Wegnera.

Zdjęcie z archiwalnego zbioru fotografii Jana Wegnera. Pracami ekshumacyjnymi, we współpracy z zarządami gmin, kierowała Komisja PCK Opieki nad Mogiłami Polskich Żołnierzy w Łowiczu pod przewodnictwem Jana Wegnera.

Mogiły polskich żołnierzy poległych we wrześniu 1939 r. na powstałym przy ul. Listopadowej cmentarzu wojskowym w Łowiczu, fot. z 7 grudnia 1940 r. z archiwum fotograficznego Jana Wegnera.

Mogiły ekshumowanych na terenie gminy Bąków polskich żołnierzy, poległych we wrześniu 1939 r., na cmentarzu parafialnym w Zdunach, fot. z 17 listopada 1940 r. z archiwum fotograficznego Jana Wegnera.

Przy mogile st. strzelca 10 pp Stefana Godlewskiego, poległego 14 września 1939 r. pod wsią Zabostów Duży, cmentarz Emaus w Łowiczu, jesień 1940 r., ze zbioru fotograficznego Jana Wegnera.

 ,,Stolica'' - warszawski tygodnik ilustrowany. nr 38 -1968 r.

 

Lata 50 ub.w, miejscowość Chąśno.

Poległym  Żołnierzom młodzież Chąśna. 

{prezentowane wyżej fotografie ,zamieszczone zostały przez członków i sympatyków grupy :

..STARA  FOTOGRAFIA  ZATRZYMAĆ  Czas  Łowicz  i  okolice''}

Samodzielny cmentarz wojenny żołnierzy Wojska Polskiego poległych we wrześniu 1939 r.

,,Wolność krzyżami się mierzy" 

Liczba pochowanych: 342 - Kompina, cmentarz wojenny

BARTOSIAK Franciszek /BIELIŃSKI Franciszek/ BRZEZIŃSKI Jan /CIECHOMSKI Władysław/CIEŚLAK Stanisław/ CYGLICKI Bernard/ DAŃCZAK Jan/ DAŃSKI Alojzy /DARMOSIELSKI Stefan/ DOBIERAŁA Józef/ DORĘGOWSKI Jerzy /DREGIER Wilhelm/ FEDEROWICZ Kazimierz/ FRANCZAK Stanisław/ FUKS Albert/ GAWRYCH Konrad/ HŁUSSA Szczepan /IGNACZAK Antoni /INKOWSKI Jakub /JAGŁA Zbigniew/ JAGODZIŃSKI Bolesław/JÓŹWIAK Stanisław /KALETA Stanisław/ KALINOWSKI Jan /KAMIŃSKI Aleksander/KAPIAK Ignacy/ KĘDZIERSKI Jan/ KĘSY/  KOBIERECKI Szczepan/ KOCEMBA Antoni/ KOLEMBA Antoni/ KROGULEWSKI Antoni /KRÓL  /KUCIŃSKI Andrzej /KUPCZYK Jan/LECHOWSKI Marian /ŁABĘDZKI Stanisław /ŁADZIAK Józef /ŁAZOWIAK Michał /MAJEWSKI Jan /MALIDZKI Jan /MAŁKOWSKI Konstanty /MANOWSKI Roman /MARKOWSKI Ryszard /MAROSZEK Bronisław /MICHALSKI Tadeusz /NIEDLICH Konrad /NOWAKOWSKI Mieczysław /NOWICKI Michał /OCHAŁEK Andrzej /OGRODNIK Dymitr /OLEWSKI Stefan/OSMAŃSKI Wincenty /OSTROWSKI Tadeusz /PĄCZYŃSKI Wasyl /PIASECKI Czesław/PIĘTKIEWICZ Zygmunt /PIŃKOWSKI Adam /PODASZEWSKI Borys /POMAŃSKI Stanisław /POROZÓW  /POZNANTEK /PRZYSTAŁOWSKI Jan /RONTZEL Eryk /SEMPLIŃSKI Bolesław /SIEŃKOWSKI Witold /SIERPOWSKI Julian /SKORPIEWSKI Stanisław /SPRAMUCHO Franciszek /SPRUTYŃSKI Bolesław /STACHOWSKI Stanisław /STANDO Stefan /STAROŃSKI Stanisław /STOIŃSKI Jan /SUJKA Jan /SZYMANIAK Henryk /ŚMIGIELSKI Józef /ŚNITYŃSKI Wacław /TEDOROWICZ Kazimierz /TOKAJ Stefan /TRAWIŃSKI Hieronim /WALCZAK Tadeusz/WILANOWSKI Czesław /WŁODARCZYK Jan /WOJCIŃSKI Bronisław /WOJNOWSKI Marian /WÓJCIK Wacław /WUJCIK Stanisław /ZAGAWA Franciszek /ZAJDLER Szymon/ZIELIŃSKI Stanisław .....

[ https://www.bohaterowie1939.pl/_content.php?a=cementary&itemID=42 ]